Godt vaksen: Alt liv er verdt å leva
Av Karen Anna L. Kleppe
Då eg først fekk spørsmål om å skrive nokre tankar rundt det å leve og døy, tenkte eg det ville bli ei grei oppgåve. Det er ei sak alle har kjensler til – og eit eige forhold til. Men det er ikkje alltid like lett å setje ord på noko ein eigentleg veit så lite om.
Då eg var yngre var døden noko fjernt og uverkeleg. Eg kunne lese om andre unge, som døydde i ulykker eller av sjukdommar, men sjølv var eg udødeleg. Eg skulle leve til eg i alle fall vart 90. Eg skulle flytte til Oslo å få meg mann og tre barn. Eg skulle bu i eit stort kvitt hus med hage, og etter kvart lære meg å like hagearbeid.
Jobben min skulle vere spennande og annleis frå andre sine jobbar. Eg skulle vere hardtarbeidande og jobbe meg opp i gradene. Helst ville eg bli kaptein på eit stort lasteskip på verdshava, og når eg vart pensjonist skulle eg flytte tilbake til heimstaden i Kvinnherad og bli gammal saman med barndomsvenninnene. Vi skulle møtast på Yngves konditori tre dagar i veka for å kritisere yngre generasjonar, men rose barnebarna.
Forandring
I år har tankane mine forandra seg. Det gjekk heilt plutseleg opp for meg at eg kanskje ikkje ville bli 90 år. Den tanken lamma meg då han kom. Eg trur tanken hadde lege og ulma lenge, før han plutseleg braut overflata. Eg kjende det i heile kroppen. Det var nesten fysisk vondt. Det er så alt for verkeleg at eg kanskje ikkje skal bli så gammal, som eg hadde førestilt meg. Og sjølv om eg blir så gammal, så vil ikkje det vere nok. Eg vil ikkje slutte å lære, eller i det heile slutte å eksistere.
Det er nok mange faktorar som spelar inn i ei slik oppleving. Ein av dei er at 2015 er det siste heime i Kvinnherad på ei god stund. I 13 år har eg hatt ein trygg skulegong, der eg visste kva som venta meg. Det einaste eg trong å bidra med var å møte på skulen og gjere som eg fekk beskjed om.
Sjølvsagt var det ikkje alltid like enkelt å gjere det ein fekk beskjed om, då ein følte at tida gjekk alt for seint, og at ein aldri ville få bruk for kunnskap om norrøn mytologi eller algebra.
Men tida skulle vise seg å gå fortare enn eg trudde. Då eg starta på vidaregåande for tre år sidan kunne eg ikkje vente på å bli ferdig. Det skulle bli så fritt og spennande. No når eg er ferdig, har eg dei same kjenslene. Det er verkeleg fritt og spennande, men det er også skummelt.
Til no har eg skulda på lærarar om det var noko eg ikkje fekk til, eller viss det var eit fag eg ikkje brydde meg om. Men no står eg på eigne bein, og skal skape mi eiga historie, som ikkje vil vere lik nokon andre si. Dei feila eg no gjer må eg prøva å ta på mine eigne skuldre. Når ein forstår kor mykje som skal forandre seg, og kor mykje nytt ein vil oppleve, er det ikkje lenger berre moro. Det kjem eit stort ansvar, og ein blir tvinga til å sjå framover. Når eg først er tvinga til å sjå framover, ser eg ingenting. Eg greier ikkje å sjå for meg kvar eg ville vere om ti år, eller berre to.
Det einaste eg kan gjere er å ta eitt val om gongen og håpa på at det vil føre meg på rett veg. Å basere framtida mi på håp og sjansar, er skummelt. Ein føler seg som ei porselensdokke. Ein er skjør, og ein håpar på at ein ikkje går i tusen knas før tida er inne.
Attpåklatt
Eg har hatt foreldre som var godt vaksne då dei fekk meg. Begge to hadde sine eigne vaksne barn frå før, og eg var den siste attpåklatten. Å ha eldre foreldre er ofte ein fin ting. Dei var rolege og tok tida til hjelp. Dei las mykje bøker for meg, som eg føler har utvida ordforrådet mitt og gitt meg kunnskap eg har fått bruk for i skulen.
Men det å ha eldre foreldre, er ikkje alltid berre ein god ting. Far min var ein del eldre enn mor mi, og då eg gjekk på barneskulen fekk han Alzheimer, utan at nokon først forstod kva det kunne vere. Han vart berre litt glømsk, før åtferda hans skifta, og han forandra seg. Tida som kom, var ofte vond. Det å miste han gradvis var ikkje kjekt, men å sjå korleis han reagerte på det sjølv, var det verste. Han vart ofte fortvila viss han ikkje fann dei orda han leita etter, eller ikkje fekk til daglege gjeremål. Etter kvart begynte han å gløyme personar, noko ein kunne sjå var svært vondt for han sjølv.
Eg hugsar første gongen eg kom på besøk då han ikkje lenger hugsa namnet mitt. Det var uverkeleg, og eg forstod ikkje korleis eg skulle komma over det. Men med tida vart det betre. Sjølv om han ikkje lenger kunne seia namnet mitt, visste han alltid kven eg var. Nesten heilt til siste slutt.
Då han døydde i 2013 var det sjølvsagt uverkeleg. Eg hadde allereie sørgd over den faren eg hadde før sjukdommen, og som var blitt borte. Og no sørgja eg over den personen han var blitt, og som ikkje var meir. Trass i at språket og mykje av funksjonsevna var borte, var han der med oss. Når du ikkje lenger har språk som kan setje ord på kva du føler, vert kjenslene mykje sterkare. Dei er det einaste som kan formidle meiningar og reaksjonar.
Ikkje overtruisk
Eg har aldri vore overtruisk. Viss folk fortel at dei trur på det overnaturlege, så har eg lett for å le litt. Eg har aldri trudd at menneska blir atterfødd, eller kjem att som gjenferd. Eg trur heller ikkje på himmel eller helvete. Men då far min døydde klarte eg ikkje heilt å tru at han berre var borte. Det var ei slags trøyst i det å tru på at han var rundt meg, sjølv om eg ikkje lenger kunne sjå han.
Eg meiner det er viktig å la seg sjølv tru på at det er noko meir, sjølv om ein kanskje veit at det ikkje er sant. Det gjer det lettare å gje slepp på den du er glad i, men det gjer det også lettare å akseptere at ein gong blir det min tur, for det blir det.
Ein gong vil det bli min tur til å bli gammal – håpar eg. Når den tida kjem skal eg omfamne alderdomen. Å bli over 90 år er nesten som eit privilegium, kjenner eg i dag når eg berre er 19.
Det er mange ting som kan skje på vegen. Nokre meiner at det å bli gammal og flytta inn på ein sjukeheim ikkje er noko liv verdt å leva. Er det vits å sitje i same stolen dag inn og dag ut når du ikkje lenger har krefter til å utrette noko spesielt?
Ja, det er det! Eg meiner at alt liv er verdt å leva. Dette livet er det einaste livet vi har, og difor må vi utnytte det til siste andedrag. Så vidt vi veit får vi ikkje noko nytt liv etter døden, eller ein ny sjanse på det livet vi lever no. Vi må gjere det vi ynskjer, og ikkje angra på noko.
Eg veit med meg sjølv at eg skal nyte dette livet uansett kva som hender. Eg skal nyte det, sjølv om eg mister nokon eg er glad i på vegen, eller eg får ein sjukdom som lammar meg. Eg gler meg til eg kan sitje på aldersheimen i ro og fred, og nyte alle minna eg har frå ungdommen, eller kanskje berre nyte utsikten.
Denne teksten er henta frå boka Godt vaksen – kvinnheringar fortel og reflekterer over livet. Boka kom i 2015 og har vore utseld sidan dess. No publiserer vi innhaldet frå boka. Du kan lesa alle tekstane på Skimtvis.no etter kvart som dei vert publiserte.
Om du vil, kan du støtta Skimtvis ved å kjøpa e-boka, der alle tekstar og bilete er samla. Boka kostar 9 euro (om lag 105 kroner), og vert levert som ein PDF med 202 sider.
