Ragna Hjelmeland tar dagane som dei kjem no, og går ikkje rundt og tenkjer på at livet ein gong vil ta slutt. Det kan vi ikkje gjera noko med likevel, seier ho. Einaste 90-åringen stundom tenkjer litt på, og innerst inne ønskjer, er at ho må sleppa smerter og ikkje ha det vondt når hennar siste time ein gong kjem. Bortsett frå det, får det gå som det går.

Det er 9. april 1940: Vêret er lettskya og fint med vår i lufta. 15-åringen Jens Ljosnes kjem roande mot land heime i Kvednavikjo om morgonen etter å ha teke inn garna sine. Enno rører dagens fangst på seg i stampen bak i båten; ein stor torsk og nokre småsei. Auregarnet hans var tomt for fisk denne gongen. Ein nabogut kjem småspringande ned mot sjøen og ser nokså oppøst ut. Han har visst noko alvorleg å fortelja.

– Når ein er blitt 65 år og ny som pensjonist, er det tid for ettertanke og tid for å sjå framover. Tida som er gått får eg ikkje gjort noko med, ho er borte. Men eg har lært noko undervegs. Den lærdommen vil eg bruka til noko. Eg vil møta tida som kjem med dei erfaringar eg har med meg.

Dersom Tordis Gausvik i Mauranger hadde fått levd livet sitt på nytt, er det mangt ho ville gjort annleis. Ho tenkjer spesielt på åra med små born, medan ho og mannen dreiv handel og HSD-ekspedisjon og endåtil eit lite småbruk i Sundal. I dag angrar ho litt på at ho ikkje brukte meir tid på dei minste.

Etter eit langt og godt liv, så å seia fri for sjukdomar, flytta 95-åringen Reidar Hjelmeland frå Herøysund til Halsnøytunet tidleg i 2015. Kona, Birgit (88) bur framleis heime. Det er best slik når åra renn på og helsa sviktar. Den gamle treskjeraren har fått plass på demensavdelinga, og vi forstår etter kvart under samtalen med han at ein del er forsvunne frå minnet. Men Reidar er ikkje borte vekk; og han kan enno fortelja. Dessutan høyrer og ser han uvanleg godt til å vera så langt oppi åra.

Solveig Heimvik (93) flytta seinhaustes 2014 til kommunalt husvære i Kvadraten, og seier ho i dag bur ideelt til. At ho har medverka til at folketalet på Utåker har minka, tenkjer ho ikkje så mykje på.

– Det var ein trist og vemodig dag då eg flytta, seier Solveig ettertenksamt. Men eg hadde god hjelp og det gjekk fort for seg. Ho kjenner enno på lengselen etter huset sitt og hagen med alle blomane, og viser oss eit vakkert bilete på veggen som fortel kva ho snakkar om. Er det løye at eg lengtar tilbake, spør ho?

– Då eg var yngre var døden noko fjernt og uverkeleg. Eg kunne lese om andre unge, som døydde i ulykker eller av sjukdommar, men sjølv var eg udødeleg. Eg skulle leve til eg i alle fall vart 90. Eg skulle flytte til Oslo å få meg mann og tre barn. Eg skulle bu i eit stort kvitt hus med hage, og etter kvart lære meg å like hagearbeid.

Eg kjenner at kroppen min er utsliten, men eg er langt frå lei av livet. Tvert imot takkar eg Vårherre for kvar dag eg får stå opp og kle på meg, seier Karl Landro på Sæbøvik. Han går i sitt 96. år og bur framleis heime i huset han bygde for snart 70 år sidan – og greier seg stort sett åleine. Berre om kvelden treng han litt hjelp av folk frå Halsnøytunet; dei kjem og trekkjer av han sokkane. Det er vanskeleg å bøya seg når kroppen stivnar til.

På Rogdo reiste dei ikkje vekk korkje når dei skulle føda eller døy. Alt skjedde i heimen, både når det kom nye born til verda og når folk låg på sitt siste. På den måten fekk vi eit mykje nærare forhold til livet og døden enn i dag. No er begge delar så godt som ute av heimane; borna blir for det meste fødde på eit sjukehus og der sluttar òg livet for mange, seier Valborg Vikane på garden Ølvestveit. 92-åringen har budd her på nordsida av Åkerfjorden i heile 65 år – og held framleis på hardingdialekten sin.

Bernt Kaldestad (fødd 1922) ønskjer å bu i heimen sin livet ut. Å flytta til ein annan stad vil han absolutt ikkje, i alle fall ikkje så lenge han er så sprek som no. Dessutan vil han ikkje høyra snakk om at han er ein gammal mann.

Føreordet til Godt vaksen.

Vi publiserer tekstane frå boka Godt vaksen (2015) her på Skimtvis framover.

Alle anekdotane om den folkekjære legen dokter Haugen er no publiserte på Skimtvis.no.

Med dei svært så travle arbeidsdagane dokter Haugen hadde, veit vi at det var lite tid til å ta seg fri. Difor er det nesten overraskande på mange at han tok seg tid til å ha sommarferie. Men det gjorde han. Då samarbeidde han blant anna med Konrad Lunde ved sjukehuset på Valen, og det er fleire eksempel på kortfatta brevvekslingar mellom dei to om dette. «Jeg ferierer, du vikarierer» pluss aktuelle datoar, er ein variant av dette.

I tida då Haugen verka som distriktslækjar, var det vanleg at dei aller fleste gutar måtte gjennomføra militærteneste i 20-årsalderen. Nokre av dei ønskte å sleppa unna dette året i «Kongens klede», av ulike grunnar. Men alle grunnane var ikkje like gode.

Det går mange historier om at Haugen ikkje gjorde skilnad på folk. Av han vart alle behandla likt, uavhengig av stand, ja, nokre historier tyder endåtil på at han ytte litt ekstra for dei som trong det mest.  Han var ikkje alltid nøye med betaling frå dei som hadde minst.

Fram til 1960 budde Anna Nordøen saman med son sin, Ansgar, på nordøyo utanfor Vikane i Ølve. Etter det budde Anna åleine på øya. Sonen vart sjuk i 1956. Haugen kom, og diagnosen vart stilt. Guten hadde fått MS og kunne ikkje verta frisk.

Nordøya er ei lita øy like utanfor Vikane i Ølve. Naboøya heiter Terøya. Den siste som budde på Nordøya var ei gammal kone; Anna Nordøen (nordøy-Anno). Siste tida fram til ho døydde 86 år gammal i 1967, var ho den einaste som budde på denne vesle øya. Når ho skulle handla, rodde ho enten til Vikane eller til Nymark.

Ein kar som jobba ved eit av båtbyggjarverfta på nordsida, var uheldig og hogg seg stygt i leggen. Haugen vart bodsendt, og han kom over fjorden så fort det let seg gjera.

Alf Netland frå Hatlestrand hadde båt, og denne var han ofte til Rosendal med i forskjellige ærend. Han kjende såleis Haugen godt. Det vert fortalt at ein gong var han så sterkt forkjøla, og då han likevel var i Rosendal, tok han turen innom dokterkontoret.